تعریف بهداشت

دانش بهداشت, راههای ایجاد, حفظ, ارتقا و گسترش سلامت جسمی –روانی و اجتماعی را به انسان نشان می‌دهد و کم کیف زندگی را برایش بیشتر و بهتر مهیا می‌کند. ومی توان گفت که بهداشت, نه چیزی است که بتوان به مردم تحمیل نمود و نه به آن‌ها هدیه داد یا برای آن‌ها تهیه کرد. بلکه بهداشت را تنها از طریق فعالیت مؤثر مردم آگاه و به حرکت در آمده می‌توان به دست آورد. لذا بدون داشتن بینش و باوربهداشتی, بدون دسترسی آسان به اطلاعات مفید و درست, در زمینهٔ مشکلات شایع بهداشتی و روش‌های پیشگیری بدون آنکه مردم نیازهای بهداشتی خود را بشناسند, طلب کنند و بیابند. عرضهٔ خدمات بهداشتی فقط از بالا به پایین توسط کارکنان بهداشتی, دردی را دوا نخواهد کرد. پس برنامه ریزی‌ها باید چنان باشد که کودکان شهری و روستایی, بخصوص دانش آموزان, به طور فعال, خود در مسائل بهداشتی شرکت کنند و با ارائهٔ برنامه‌های مفید آموزش بهداشت و با توجه به شرایط محل زندگی و خانوادهٔ خویش, نیازهای واقعی بهداشت خودشان را درک کنند. چون روش زندگی در همان مراحل اولیه حیات شکل می‌گیرد.

تاریخچه بهداشت مدارس و تحولات سازمانی آن در ایران

در سال 1293 شمسی هیاتی از پزشکان ایرانی و اروپایی مقیم ایران تشکیلاتی به نام مجلس حفظ الصحه برای مراقبت از بهداشت عمومی بوجود آموردند. در اواخر همین سال دکتر علی اکبر خان (اعتمادالسلطنه) به سمت مفتش صحی مدارس منصوب شد. در سال 1304 شمسی صحیه مدارس به عنوان یک واحد مشخص به وزارت معارف معرفی و به آن وابسته گردید. این واحد دارای قسمت‌های کحالی معاینات بهداشتی دانش آموزان و آموزش  بهداشت بود.

 در سال 1315 صحیه مدارس به نام بهداری آموزشگاه‌ها تغییر اسم یافت و در سال 1318 بهداری آموزشگاه‌ها ضمیمه ادارهٔ کل دانشکده پزشکی و بیمارستان‌ها شد. در سال 1320 دوباره به عنوان دفتر کل بهداری آموزشگاه‌ها تغییر نام داد. اما این دگرگونی‌های اسمی چیزی را بر محتوای خدماتی‌اش نیفزود و بویژه در جهت مسائل بهداشتی و مراقبتی دانش آموزان همچنان ضعیف ماند, چون از نیروی انسانی میان رده ای که بتواند پاسخگوی نیازهای بهداشتی دانش آموزان باشد تهی بود. از این رو در سال 1350 برای پر کردن این خلاء و نیروی اجرایی, مدارس عالی بهداشت تأسیس شد این مدارس در تهران و چهار استان خراسان, اصفهان, آذربایجان شرقی و فارس ابتدا بصورت داوطلب و سپس از طریق کنکورعمومی با مقطع تحصیلی فوق دیپلم دانشجو می‌پذیرفت و آموزش یافتگان خود را که غالباً" دختر بودند, به عنوان مربی بهداشت پذیرفت. طی تغییر نامهای مختلف در سال 1363  دوباره نوای تازهای بر دگرگون کردن این نظم نوپاآغاز شد بر این آهنگ که می‌گفتند گسترش وارتقای خدمات بهداشتی زیر پنج سال نسبت به خدمات بهداشتی دانش آموزان ازاولویت بیشتری برخوردار است. در این راستا از مراقبین بهداشت مدارس استفاده شد. ولی این طرح نسنجیده در جریان اجرا به دلایل مختلف دچار مشکل شد. و عوارض دلسرد کننده و زیانبارش برای عاملان اجرا بیشتر از نتایج مفید آن برای برخورداران از خدمات بهداشتی بود. بلاخره آنچه در مدت 6-5 سال بافته شد دوباره به حال اول بازگشت و در پایان سال 1369 اکثریت مراقبین بهداشت از مراکز بهداشتی به وزارت آموزش و پرورش مراجعت نمودند و از زنجیرهٔ سازمان یافته و مربوط بهداشتی – درمانی که تقریباً" با دیگر حلقه‌هایش هماهنگ شده بود, خارج گشتند. اکنون باید دید که از این تغییر تازه چه حاصل خواهد شد.

 ضرورت بهداشت مدارس

با توجه به مبانی کلی بهداشت که عبارت از اجرای مسایلی غیر درمانی تکیه بر عامل رفتارپذیری انسان در جهت ایجاد عادات مطلوب و فراهم کردن شرایط مناسب محیط حیاتی است, ضرورت شناخت و بکار گیری بهداشت مدارس به عنوان یک حلقهٔ اساسی در زنجیرهٔ حرکت بهداشت و پیوسته به حلقهٔ بنیادی و مقدم آن, یعنی بهداشت زیر پنج سال و با اجرای یک سلسله خدماتی که نیازهای مهم بیولوژیکی و روانی دانش آموزان را در بر دارد, می‌تواند ادامهٔ حیات مؤثر و پیشرفت سالم کودک را تا سن بلوغ تأمین کند. از این جهت می‌بینیم که دریکی ازکمیته های یونسکو این نکته یادآوری شده است که: اولین هدف از آموش ابتدایی, بهبود رشد کودک, شکوفا نمودن استعدادهای وی و برقراری عادات بهداشتی مناسب و درست برای او می‌باشد که به منظور وصول به هدف‌های فوق, اصول زیر باید راهنما گردد:

1- تندرستی نه تنها حق مردم است و دولت باید زمینه‌های ایجاد آن را فراهم کند, بلکه از پایه‌های مسلم رشد اقتصادی اجتماعی جامعه به شمار می‌آید.

2- توجه به مسائل تندرستی باید توجهی همه جانبه باشد و بسیاری از فعالیت‌های غیر پزشکی مثل تغذیه, محیط زیست, مسکن, پوشاک و رفاه اقتصادی, اجتماعی, فرهنگی را نیز در بر گیرد.

3- این نکته را باید پذیرفت که آموزش و تندرستی از هم جدایی ناپذیر بوده و برنامه‌های آموزشی وتربیتی هر چه خوب و پربارتر باشد در محیطی نا سالم و درد آلود ثمری نخواهد داشت.

ازآنجا که در حدود 3/1 جمعیت کشور را دانش آموزان تشکیل می‌دهند این رقم خود به روشنی بیانگر اهمیت موضوع می‌باشد.

در جهت آسیب پذیری افراد تحت پوشش خدمات بهداشت مدارس نیز می دانیم که مدرسه, سیستمی پیچیده و گاه اضطراب آور است که کودک را در جهت مختلف مسائل خود درگیر می‌کند. این مسائل عبارت‌اند از:

1- خارج شدن کودک از حالت وابستگی کامل به والدین.

2- هماهنگ شدن کودک با محیط تازهٔ اجتماعی و سطوح و سنین مختلف.

3- پرداختن کودک به وظایف یادگیری که برای وی نوعی مبارزهٔ ذهنی و هوشی است.

به این ترتیب مراقبت از کودک ازجهات مختلف بهداشتی می‌تواند ازعوارض اجتماعی ناشی از مسائل درهم وآسیب رسانندهٔ وی پیشگیری کرده, برآیند استعدادهای بالقوهٔ وی را به کمال نزدیک کند.

آموزش بهداشت

آموزش بهداشت در مفهوم و معنای کلی خود, روش تعلیمی است که از طریق آن می‌توان در ایجاد و بهبود عادات و رفتارمطلوب, دگرگونی یا سلب موهومات و خرافات ذهنی, تغییر سنت‌های نامعقول و بی منطق مسائل بهداشتی فرد, مفید و فزاینده ای داشت.

هدف از اجرای این برنامه آنستکه با تکیه بر دانش و ایجاد آگاهی و تاکید بر دلیل خواهی و شناخت نظام علت و معلولی جهان ذهن انسان را از آغاز نسبت به مسائل مرتبط به تأمین به حفظ سلامتی و درک مشکلات خود از طریق استدلال علمی هر چه بیشتر آشنا و آشناتر نمود. در این حرکت غالب دانشمندان معتقدند که از نقطه نظرهای مختلف سن دانش آموز, موقع ومحل مدرسه پذیراترین زمان و مناسب‌ترین مکن برای نیل به مقصود است و دلایل زیر گواه بر ادعای خود می‌دانند: